Wutrobnje w bjezwutrobnym času: 90 lět «nan a syn»

To je tragiska stawizna wo najwuspěšnišim comicu w nacistiskej Němskej a jeje wunamakarju - přećiwniku nacijow. Je to anarchiski, lóštny a wutrobny swět, kotryž je před 90 lětami - 13. decembra 1934 - z němskim comicowym stripom «Špatny domjacy nastawk» swój spočatk wzał: «Nan a syn». 

Kóždy raz stejitaj kulojty wusyty nan a jeho mały syn w srjedźišću, činitaj hromadźe faksy a dyrbitaj husto tež za to kusk tyknyć. Rjad «Nan a syn» je ze swojim bjezčasnym humorom hnydom miliony čitarjow wobkuzłał, to so jej hišće dźensa radźi. Nic jara wjele ludźi wě pak wo tragiskim žiwjenju swojeho spisarja.

Woznam z «Max a Moric» přirunajomnje

stworił je figury rysowarjow Ericha Ohsera (1903-1944), kotryž dźěłaše pod pseudonymom z.o.plauen. «Nan a syn» njech je w stawiznach němskorěčneho comica hnydom po Wilhelmje Buschsu «Max a Moritz» zarjadować, wuswětla Museologowka Sarah Kühnel, interimna nawodnica Ericha Ohser – e.o.plauen załožba w sakskim ródnym měsće rysowarja, Plauen. Tam je w galeriji e.o.plauen hač do kónca měrca jubilejnu přehladku widźeć.

«Wosebite kuzło leži na jednym boku w žortno-hnujacym předstajenju poćaha mjez nanom a synom», praji ekspertka. Kóždy čłowjek móhł so do teje abo tamneje situacije zamyslić – «njech je to z perspektiwy nana jako kubłaceho abo syna jako dźěćo». Ohser je sam swójske nazhonjenja a dopomnjenki zapletł. Nimo toho bychu jeho wobrazy jenož cyle zrědka tekst - njech su za wulkich a małych zrozumliwe.

Němska wotmołwa na Micky myš

A tak so w prěnim stripje započina: Zadwělowany koka mały syn nad swojim domjacym nadawkom. Jeho nan chce pomhać a napisa nastawk za pjerach raz runje ke kóncej. Tola na druhi dźeń wuslědk pola wučerja scyła derje njedóńdźe. Na kóncu połoži bubnar awtora mudraka skónčnje přez koleno: nana. 

Rysowar Ohser trjechi z «nan a syn» na wičnu dźěru. «Berlinska ilustrirta nowina» - najwjetši časopis Němskeho mócnarstwa - zhladuje zawistnje na US-comicsy Micky Maus a by tež rady tajki zabawny format měł. 

Jako Ohser tam 1934 swoje figury namjetuje, steji wón - sam młody nan małeho dźěsća - runje před ničim. Přehusto je w lětach do toho za SPD-bliske łopjena Hitlera a Goebbelsa karikěrował. 

Wot zakaza powołanja k masowemu wuspěchej

wjeći so po 1933. Ohser wobkedźbuje postup nacijow z wulkej starosću. Wjele swójskich politiskich rysowankow zniči přećel spisowaćela Ericha Kästnera samoho - ze stracha před jeje wotkryćom. 

Jeho próstwa wo čłonstwo do mócnarskeje nowinarskeje komory so wotpokaza – štož so w NS-režimje «zakazej powołanja runa», tak Kühnel. Hakle jako sej ohser sej pseudonym z.o.plauen připołoži, smě zaso dźěłać. Tute dwójne žiwjenje budźe lěta pozdźišo w rysowance zaklučowane nawjazać, jako «nan» w comicu swój mócny wusy njewotewza, jako włosowy klin na plěch sadźi - a samoportret Wownjow nastanje.

Tež tworjenje Ohsera budźe w tutych lětach ambiwalentne ćahi wuwiwać. Za tydźenik «Das Reich», kotrež płaćeše druhim NS-medijam najzašo jako žurnalistisce chutnje brać, twori wón karikatury wójnskeho přećiwnika Ruskeje wot sylneje propagandistiskeje mocy. Ohser nima nacije rady, tola Sowjetscy su jemu tež napřećiwni. A nadawki přinjesu dobre pjenjezy.

Maskotka za Olympiju 1936

«Nan a syn» docpěje w 1930tych lětach popularitu, kotruž móžeš sej lědma wumolować. Zběranske zwjazki docpěwaja trochowanja cyłkowny nakład 170.000 eksemplarow. Wabjenska branša čini rjekow spěšnje k testimonijam, nic jenož za konsumowe produkty. Woni su maskotki za Olympiju w Berlinje, za NS-zymski pomocny skutk a nićowe wólby Reichstala 1936. Pilotojo Wehrmachty seršćowcy měrniwy duwo samo na bojowe lětadła.

Běštaj tutej čitarskej lubušce we woprawdźitym žiwjenju Erich Ohser a jeho syn? K tomu muzejownica Kühnel: «Do "nana a syna"-comiča změšeja so zdźěla awtobiografisce činjene situacije z wunamakanymi. Při tym je figura nana kaž přez Ericha Ohseroweho swójskeho nana Paula Ohsera kaž tež přez Ohsers swójsku rólu jako nan inspirowana.» Podobnje ma so ze synom. «W nim špiheluja so dopomnjenki z dźěćatstwa wuměłca kaž tež aspekty swójskeho syna Křesćana.» Erich Ohser sam sym to tak prajił: «Nan a syn"-rysowanki su dopomnjenki na moje dźěćatstwo, wuwabjene přez wjeselo na swójskim synje.»

Smjerć w bańce

wotpadowace wuprajenja wo NS-režimje stanu so Ohser skónčnje ze žałostnym zahubu. Hejtman a jeho mandźelska denuncěrujetaj jeho a spisowaćela-kolegu. Kühnel: «Na to buštaj wobaj 28. měrca 1944 jako "Wehrkraftzersetzer" wot Gestapo zajataj.» Nacistica čini najpopularnišemu rysowarjej kraja z rozumom do wšeje ćišiny proces. Hišće do wusuda wozmje sej Ohser w aprylu 1944 w celi žiwjenje.

Jeho wudowa Marigard Bantzer (1905 - 1999) přećahny ze swojim synom do Karlsruhe a natwari sej tam nowu eksistencu, kaž Kühnel rozłožuje. Ohsersowy syn Křesćan wupućowa do USA. «Dźensa wotpočuja Erich Ohser kaž tež jeho syn Christian scomt mandźelskej na Plauenskim hłownym kěrchowje.» Zawostajenstwo bě Christian a jeho žona załožby w Plauenje wotkazowało.

«Nan a syn» jako ampelfiguraj

w nadróžnym wobrazu sakskeho wokrjesneho města dopominataj mjez druhim tež «nan a syn»-ampelfiguren na sympatiske, njesmjertne comele. Dokelž je lědma slědźerskich wuslědkow k njewšědnym signalowym figuram we wobchadźe, dóstanje ampla pak stajnje jenož dowolnosće na čas, naposledk hač do 2027.

Šansy za přichod pak derje steja: «Aktualne wuhódnoćenje podawka njezboža je wudało, zo so žanežkuli njezboža (...) W minjenymaj lětomaj su so stali», tak město Plauen njedawno w zdźělence. Swět «nan a syn» zda so něšto dobre šěrić.